Wat maakt een reis echt bijzonder?

Dure reis = geweldige reis? Wat een fout. Een geweldige reis hoeft niet veel te kosten. Het gaat om de houding. Drie dingen zijn cruciaal.

Uit Om van geluk te reizen:

Sommige dingen in het leven zijn van onschatbare waarde, leert een advertentie ons, maar voor al het andere is er een creditcard. Op basis van de stelling dat mensen liever huilen in een taxi dan in de metro, kunnen we zeggen: malaria is beter te lijden in een vijfsterrenhotel dan in een bedmijtstortplaats.

Geld is een ingewikkelde zaak. De beschikbaarheid ervan kan tot verkeerde aannames leiden. Iemand denkt bijvoorbeeld dat hij een gedurfde globetrotter is vanwege zijn individuele persoonlijkheidskenmerken, maar hij heeft gewoon genoeg geld om regelmatig lange afstanden af te leggen. Degenen die arm zijn, kunnen niet zomaar naar Londen of Singapore vliegen. Reizen is een voorrecht.

Natuurlijk zijn er ook straatarme backpackers die door India liften. Maar met weinig geld kunnen reizen is ook een voorrecht – van oorsprong, opleiding, emotioneel. West-Europeanen leven zoals prinsen in Laos van een paar euro, maar Laotianen zie je zelden in Hamburg, Heidelberg of Hiddensee. De rondreis door het westen van de VS is veel moeilijker voor wie geen Engels spreekt. En degenen die ernstige emotionele lasten dragen, hebben misschien niet de kracht om aan boord van een vliegtuig vol energie te gaan. Toch hoeft een bevredigende reis niet duur te zijn.

Wat bepaalt de waarde van een reis?

Het tegen elkaar afwegen van het beschikbare budget en de uitgaven is een noodzakelijke maar niet erg interessante bezigheid. Natuurlijk zijn er financiële middelen nodig om überhaupt te kunnen verrekenen. Maar de persoonlijke waarde van een reis heeft niets met geld te maken. Dit is geruststellend nieuws. Welke meeteenheden zijn dan geschikt?

De kosten van een goed zijn wat we opgeven om het te kopen. Er zijn twee soorten kosten verbonden aan een reis: tastbaar en immaterieel. Wij geven het reisbureau, de touroperator of het hotel een bepaald bedrag en krijgen daar een bepaalde dienst voor terug. Een reis bestaat echter uit veel meer dan alleen toeristische diensten waarvoor een financiële compensatie vereist is. Het verkennen van een prachtig landschap staat open voor iedereen, zolang het niet in een nationaal park ligt waarvoor betaald moet worden.

En de reiziger verliest niet alleen geld als hij naar het buitenland gaat, maar veel meer beslissende dingen: desinteresse, troost, vooroordelen, angst.

Er zijn drie immateriële uitgaven die voor mij belangrijker zijn dan geld: nieuwsgierigheid, inspanning en moed.

In die volgorde, met afnemend belang. Ze horen bij een reis zoals een paspoort, creditcard, toilettas en de juiste stopcontactadapter.

Nieuwsgierigheid is niet riskant en ook niet uitputtend. Het kost maar een beetje overwinnen. Vanuit het oogpunt van een local verandert de vreemdeling zich vroeg of laat sowieso in een ontroerende idioot, daar hoeft hij zich niet voor te schamen. Hij zou dat positief moeten zien. De wereld herontdekken op een vreemde plek heeft iets van de onpartijdigheid van een kind. Als kind schaamde je je niet om vragen te stellen.

De focus van nieuwsgierigheid hangt altijd af van wie je bent, wat jou heeft gevormd. Als journalist in het buitenland koop ik een lokale krant in het Engels, indien beschikbaar. Wat is de kop op pagina één, een belangrijk onderwerp in het land? Is het een regering- of oppositiedocument? Wordt de heerser toegejuicht of bekritiseerd? Hoe neutraal wordt een rapport opgesteld? Of is het allemaal boulevard?

In een kosmopolitische stad ga ik naar de hipste wijk omdat ik geïnteresseerd ben in mode en de mensen daar. Welke look is trendy? Is de gentrificatie van een wijk te koppelen aan het stijlbewustzijn van de bewoners? Welk zelfbeeld wordt getoond in de symbolen? Is het internet een wereldwijde esthetische standaard aan het vestigen vanwege zijn netwerk en snelheid en waarom zou het nog steeds interessant zijn? Is consumptie de universele schakel van globalisering?

Face-to-face gesprekken zijn altijd inzichtelijk, met de nadruk op luisteren. Bijna iedereen staat open voor oprechte interesse. Waar is hij blij mee die dag? Wat moet hij vandaag doen? Wat doet de familie? Waar brengt hij de tijd mee door als hij niet aan het werk is? Wat is belangrijk voor hem? Wat wijst hij af? Wat zijn zijn hoop en wensen? Waar is hij bang voor? Welke toekomst wil hij?

Nieuwsgierigheid kan ook naar binnen worden gericht. Hoe voelt het om bepaalde grenzen te overschrijden – uithoudingsvermogen, comfort, ontbering? Ook de vertraging en verveling: wat gebeurt er met mij tijdens een twintig uur durende treinreis? Welke deuren gaan open in het hoofd?

Nieuwsgierigheid vraagt, luistert, probeert te begrijpen. Het kan zich concentreren op het verleden, het heden en de toekomst en hoe ze met elkaar in verband staan; over stadsplanning en architectuur, paleizen, kastelen, kathedralen, bewijzen van macht uit het verleden; over gastronomie, markten en lokale gerechten; naar festivals, feesten en folklore; over rijkdom en armoede en het leven van de middenklasse, dat in elk land anders is; op natuur en landschap, op bergen, valleien, rivieren, planten en dieren; over talen en manieren; over milieus en subculturen, over tradities en trends; over de regels tussen man en vrouw, man en man, vrouw en vrouw; op het eerste gezicht van het staatsapparaat. Of begin gewoon openlijk te rennen: wat merk ik? Wat zijn mijn zaken

Nieuwsgierigheid is het belangrijkste ingrediënt bij reizen, maar nieuwsgierigheid plus inspanning is nog beter. Het Engelse woord reizen komt van het Franse woord travail (werk). De inspanning vergroot de nieuwsgierigheid.

Het maakt verschil of we de bezienswaardigheden van een stad bekijken vanuit de hop-on-hop-off toeristenbus of zelf door de straten lopen, de geluiden waarnemen, de geuren inademen. We zien de meeste te voet.

Wie op een markt in de potten kijkt, leert meer over de culinaire diversiteit van een land dan in een hotelrestaurant. In de langzame en smalle minibus van de lokale bevolking leren we meer over het dagelijkse leven van de mensen dan in een taxi of overlander met airconditioning. En de mooiste delen van de wereld liggen niet direct naast de weg.

Moed is misschien wel het lastigste ingrediënt bij reizen. Men denkt snel aan durf, nalatigheid en onnodige gevaren. Wat dapper is, kan maar zelden objectief worden bepaald; het hangt vaak af van de eigen ervaring.

Voor sommige studiereizigers kan het dapper zijn om zich los te maken van de gids en de groep tijdens de tempeltour in Bangkok om op eigen gelegenheid over een markt te struikelen. Anderen worden niet zenuwachtig als de Boliviaanse intercitybus op weg naar de Yungas over een door regen doordrenkte modderbaan zonder vangrail langs strakke slangen naar beneden glijdt. De vrouw op de volgende stoel heeft net een paar empanadas tevoorschijn gehaald. Maak je geen zorgen, toch?

Als inspanning het bereik van nieuwsgierigheid vergroot, is het moed die ons meeneemt naar de fantastische plaatsen waarvan we niet eens wisten dat ze bestonden.

Wat kost de wereld? We kunnen veel geld uitgeven en er toch weinig aan winnen. We kunnen heel weinig betalen en toch royale geschenken ontvangen. Maar niemand geeft ons een medaille, simpelweg omdat we de mango bij de straatverkoper verkopen van 40 tot 20 cent. Andersom hoeft niemand zich te schamen om zijn portemonnee vaak en genereus te openen.

Het maakt niet uit hoeveel de reis het account verlicht – het is belangrijk voor het hoofd en het hart. Van traagheid, koppig denken en veronderstelde zekerheden. Van moedeloosheid en ongegronde zorgen.

Wat hebben we nodig behalve wat geld en goede bedoelingen? Vergeet de paklijst met reishanddoek, oplaadkabels en compressiezakken.